Omroep Hoorn was onlangs voor opnames met archeoloog Lorenzo Ruijter te gast bij Oud Stede Broec. In 2021 werd Lorenzo wereldnieuws met de vondst van een middeleeuwse goudschat bij Hoogwoud. Uiteindelijk haalde de 27-jarige West-Fries vier gouden oorhangers, twee gouden versieringen en negenendertig zilveren muntjes uit de grond, allemaal daterend uit de middeleeuwen. In de stijlkamer van ons verenigingshuis gaat presentator Gerbrand Hillebrand Bakker in gesprek met Lorenzo. Over zijn passie voor archeologie en de metaaldetector, de goudschat en de bewogen West-Friese historie. Aansluitend is er een bezoek aan onze oudheidkamer waar ook verschillende vondsten liggen die Lorenzo heeft gedaan in Het Grootslag.

Wil je zelf eens komen kijken? Elke 1e za-ochtend van de maand hebben we Open Huis. Van 10 tot 12 uur, Zesstedenweg 227 Grootebroek.

Het thema van Open Monumentendag is dit jaar 'routes en verbinding'. Dat is natuurlijk een wel heel erg breed thema. Zo kun je denken aan de routes die de bloembollen en bloemkolen aflegden vanaf het land naar de klant. Maar ook aan de verbinding tussen de dorpen die tot stand kwam met de paardentram die begin vorige eeuw door de Streek reed. Hoe mooi zou het zijn om die paardentram nog eens te laten rijden? Lange tijd leek dat een onhaalbare kaart, maar dankzij een mooie bijdrage van burgemeester Ronald Wortelboer - die op een VNG-congres met een prijsvraag een geldbedrag heeft gewonnen dat hij beschikbaar heeft gesteld aan de organisatie van Open Monumentendag in Stede Broec - kunnen wij op deze dag een heuse paardentram rijden.

Voor het overige valt er weer van alles en nog wat te beleven tijdens Open Monumentendag. Vanaf 11:00 tot 16:00 ben je van harte welkom bij alle hieronder beschreven monumenten. 

Rigtershof

De hoofdlocatie van Open Monumentendag is dit jaar het Rigtershof in Grootebroek. Voorheen stond hier een groentezouterij, Van Kleeff exporthandel. Binnen is een expositie ingericht. Jan de Jong heeft veel foto’s ter beschikking gesteld van de paardentram. Maar er zijn ook veel andere bijzonder foto’s die te maken hebben met routes en verbinding. Vergeet ook niet om een bewonderende blik te werpen op de maquette van de vaarveiling, gemaakt door Cees Bakker. Binnen en met mooi weer ook buiten, zorgt trekzakvereniging “De blikkerbalgen” voor een gezellig muziekje. Buiten staan diverse oude motoren opgesteld. Wil je enkele monumenten in onze gemeente bezoeken? Stap dan op de paardentram en laat je vervoeren naar de oude Kerk of naar het clubhuis van historische vereniging Oud Stede Broec waar weer van alles te doen is.

Molen Ceres

Bij de molen kun je zien wat de molenaar allemaal doet. Ook kun je leren over “de taal van de wieken”. De stand van de wieken heeft vaak een betekenis. Wil je hier het fijne van weten, dan is Ceres zeker een bezoek waard. Voor de kinderen staat er een springkasteel. Ook hier treden de Blikkerbalgen op. Vanaf de molen kun je opstappen in een van de aangemeerde, authentieke polderschuiten voor een vaartocht. Tijdens deze vaartocht hoor je verhalen over de geschiedenis van de Overhaal, de vroegere Broekerhaven, de oude vaarveiling en de landtongen. Voor de vroege vogels gaat de eerste afvaart om 10:00 en vol = vol

De Oude Kerk

Het rijksmonument “De oude kerk” heeft van 10:00 tot 11:00 een kerkdienst met als thema “onderweg”. Wie de mis wil bijwonen: graag een product meenemen voor de Voedselbank. Ook kan de toren worden beklommen en we gaan klimmen voor de voedselbank. We gaan met maximaalo 10 personen per keer naar boven (vanaf 12 jaar). De “entree” is een product voor de Voedselbank, eventueel te koop voor een kleine donatie. Kijk rustig rond naar bijvoorbeeld de indrukwekkende kerkvloer en orgel.

HV Oud Stede Broec

Bij het clubhuis van Oud Stede Broec kunt een rondleiding volgen. Maar u bent ook vrij om zelf een rondje te maken. Dit jaar ruikt het wel heel bijzonder in de keuken. Er wordt namelijk West-Friese “broeder” gemaakt.  Schuif gezellig aan en proef een stukje, wij kunnen er veel over vertellen. Ook dit jaar is er weer een leuke quiz in de historische moestuin waarmee je leuke prijzen kunt winnen. In de tuindersschuur kun je zien en horen hoe het er op de bouw vroeger aan toe ging en waar alle vaartochten naar toe gingen. 

Voor het gehele programma, kijk hier.

Programma OMD Stede Broec 2024, zondag 15 september 11:00 tot 16:00

Rigtershof, Rigtershof 8, Grootebroek:

• Foto expositie “routes en verbinding”;
• Stationair motoren;
• Opstapplaats paardentram;
• Optreden blikkerbalgen.

Molen “Ceres”, Broekerhavenweg 80, Bovenkarspel

• Dwalen in de molen;
• Taal van de wieken;
• Rondvaart naar haven en oude veiling 10:00 – 12:00 – 14:00;
• Pannenkoeken bakken;
• Optreden blikkerbalgen.

Clubhuis Oud Stede Broec, Zesstedenweg 227, Grootebroek

• Rondleiding stijlkamers Oud Stede Broec;
• “Broeder” bakken en eten met stroop;
• Tuindersschuur export groente;
• Historische moestuin tuinquiz met leuke prijzen;
• Tijdlijn spel Oudheidskamer;
• Archeologie “De route van het vee”;
• Kinderspelletjes;
• Optreden blikkerbalgen.

“Oude kerk”, Zesstedenweg 189, Grootebroek

• Kerkdienst Thema “Onderweg” 10:00 ;
• Voedselbank West-Friesland inleverpunt;
• Torenbeklimming 12:00 – 13:00 – 14:00 – 15:00;
• Koffie, thee en informatie over het kerkgebouw;
• Optreden blikkerbalgen.

De paalworm vormde aan het begin van de 18e eeuw een ernstige bedreiging voor de dijken langs de Zuiderzeekust. Veel dijken waren destijds op veen aangelegde aarden ophogingen met aan de zeekant een dik wierpakket. Aan de buitenkant hield een houtconstructie – bestaande uit loodrecht ingeheide, dikke palen - dit wierpakket op zijn plaats. Dat werkte naar behoren, tot in 1730 werd ontdekt dat de paalworm (feitelijk geen worm, maar de larve van een boormossel) die gangen van tientallen centimeters in de palen vrat.

Grote paniek! De dijken werden zo lek als een mandje en de waterschappen zaten met de handen in het haar. Bij storm zouden de verzwakte palen als luciferhoutjes doormidden knappen. Een dijkdoorbraak was niet ondenkbaar. Ook de Westfriese zeeweringen ondervonden de schadelijke gevolgen van deze ‘termieten van de zee’. Miljoenen paalwormen hadden het houten verdedigingsstelsel aangetast. Van alles werd geprobeerd om de paalworm te bestrijden. Palen werden met teer, pek, kalk, loodwit, gemalen krijt en vele andere giftige mengsels bewerkt en geïmpregneerd. Het doel heiligde immers de middelen. Helaas, de zeeworm knaagde lustig verder. Ook zeildoek en loden of koperen platen bleken geen probaat middel. Alleen de smeedijzeren wormspijker, een nagel met grote platte kop waarmee de hele paal beslagen werd, bood enig soelaas. Maar niet afdoende. Bovendien was het beslaan van de palen met spijkers een duur en enorm arbeidsintensief karwei.

Niets werkte. De paalworm leek niet te stoppen. Tot twee slimme mannen met een lumineus idee kwamen: Pieter Straat, burgemeester en schoolmeester van Bovenkarspel, en Pieter van der Deure, burgemeester en notaris van Grootebroek. Beide heren waren nauw betrokken bij waterschap Drechterland. Naar aanleiding van een door het waterschap uitgeschreven prijsvraag, presenteerden zij in 1733 een plan om het probleem van de wierdijken op te lossen. Het plan werd in 1735 uitgewerkt in een 62 pagina’s tellend boekje: ‘Ontwerp tot een minst kostbaare, zeekerste en schielykste herstelling, van de zorgelyke toestand der Westfriesche zeedykken’.

Hun voorstel kwam er in kort bestek op neer om vóór de palen van het dikke wierpakket een dijkhelling aan te leggen met los gestorte keien en puin. De Westfriese dijken kregen zo stevige natuurstenen voeten waar de golven op zouden stukslaan. Probleem was wel wáár die keien vandaan moesten komen. Het oog viel op Drenthe, daar waren immers hunebedden en zwerfkeien. Die hoeveelheid gesteente was natuurlijk lang niet toereikend. Het verwijderen van stenen werd bovendien al snel verboden. Daarna werd besloten om per schip (Noordse) keien uit Scandinavië in te voeren. Dat was weliswaar zeer kostbaar, het kostte de waterschappen al met al vele miljoenen, maar het ging wel om de veiligheid van het land.

Hoe dan ook, het plan bleek te werken. Nog altijd zijn de dijken bekleed met een glooiend talud van keien. West-Friesland hield zo door de eeuwen heen de voeten droog. En dat dankzij een goed idee van twee burgemeesters uit Bovenkarspel en Grootebroek.

*Dit verhaal is gebaseerd op een artikel in het Jaarboek Oud Stede Broec 2023, ‘Paalwormenplaag 18e eeuw in ‘Langs de Kust'’, door Peter Ruitenberg.

Goed nieuws voor alle watersportliefhebbers! De Overhaal bij de Broekerhaven in Bovenkarspel gaat in tegenstelling tot eerdere berichten dit vaarseizon toch open. De versleten rem van de monumentale botenlift kan tegen een veel lager bedrag worden gerepareerd dan aanvankelijk gedacht. Eind mei is begonnen met het reparatiewerk en de verwachting is dat bootjes vanaf half juni weer kunnen worden overgezet.

Uit een onderhoudstest begin dit jaar bleek dat door slijtage van de rem de botenlift niet meer veilig was. De afgelopen jaren was al extra onderhoud uitgevoerd om geluidsoverlast door de piepende rem te verminderen. Uit een eerste verkenning door een adviesbureau bleek dat reparatie op ca € 30.000 zou komen. Vanwege de hoogte van het bedrag was de verwachting dat herstel dit vaarseizoen niet haalbaar zou zijn. Ondertussen keek de gemeente of reparatie mogelijk is voor minder kosten. Daarin deskundig ondersteund door Frans Cornelisz die voortdurend in gesprek is geweest met de afdeling in de gemeente die de Overhaal onder zijn beheer had en heeft ze ook tips gegeven. Met positief resultaat, want er is een deskundig bedrijf gevonden dat de rem gaat vervangen voor ca € 6.500. 

Groot onderhoud

De werkzaamheden zijn inmiddels gestart. De verwachting is dat de Overhaal op 14 juni weer open is. Dan kunnen de bootjes voor het luttele bedrag van 5 euro weer worden overgezet vanuit de polder naar het Markermeer en terug. De toestand van de technische installatie van de Overhaal blijft wel een aandachtspunt. De gemeente onderzoekt wat nodig is om de botenlift veilig in bedrijf te houden en wat dat zou moeten kosten. Als bekend is wat technisch en financieel haalbaar is,  besluit de gemeente hoe het verder gaat met het groot onderhoud en de reparaties.