Op 21 februari 2023 is het precies een eeuw geleden dat De Overhaal in zijn huidige vorm in gebruik werd genomen. Een paar maanden later, op 1 juli 2023, is het 600 jaar geleden dat polder “het Grootslag” is opgericht. Alle reden voor feest, want zowel De Overhaal als de polder zijn van groot economisch belang geweest voor onze regio. Een werkgroep is inmiddels druk doende met het voorbereiden van festiviteiten.

Hoewel de huidige Overhaal dus bijna 100 jaar oud is, gaat de voorgeschiedenis veel langer terug. Aan de Broekerhaven hebben vanaf de 17e eeuw verschillende vormen van overhalen gestaan. De schuiten met kool en aardappelen werden - aanvankelijk met een door spierkracht aangedreven rad en later met een door stoomkracht getrokken lier, over de overtoom in de haven gehesen zodat ze langszij de grote zeilschepen hun lading konden lossen. De lange wachttijden en de schade aan de schuiten wegens het slecht functioneren van de stoom-overtoom waren aanleiding om te onderzoeken naar een betere en snellere manier van overzetten.

Uiteindelijk werd besloten tot de bouw van een elektrische lift. Het unieke industrieel rijksmonument werd in 1993 op initiatief van wethouder Dirk Ligthart gerestaureerd en weer werkbaar gemaakt. De huidige  overhaal wordt alleen nog recreatief gebruikt. Schuiten worden door vrijwilligers van Oud Stede Broec overgezet van de polder naar het Markermeer en omgekeerd. Ze overbruggen daarbij een peilverschil van 2.20 meter. 

Polder Het Grootslag

Polder Het Grootslag is op 1 juli 1423 opgericht, twee jaar na de Sint-Elisabethsvloed, met verlof van Jan van Beieren, graaf van Holland. Het doel was om het water van he hoger gelegen omringende polders te weren. Dit werd een gemeenschappelijke opgave van de betrokken bannen (Enkhuizen, Bovenkarspel, Grootebroek, Lutjebroek, Hoogkarspel, Oudijk en Westwoud). Tot die tijd was er sprake van een gemeenschappelijke regeling om dit te bekostigen. Die kosten werden over het gehele gebied verdeeld, ofwel 'omgeslagen' ; vandaar de naam Het Grootslag.

Festiviteiten

Oud Stede Broec wil graag aandacht besteden aan beide jubilea. Er is een werkgroep ingesteld die de festiviteiten in de zomer rond de Kolk gaat vormgeven. Dit moet eind juli gebeuren in samenhang met de Waterweken Stede Broec, en met als stralend middelpunt natuurlijk De Overhaal. In het Postkantoor willen we een bijeenkomst organiseren waar de historie van Het Grootslag en de Broekerhaven aan de orde komt. Het recente verleden laten we zien aan de hand van foto´s, waarop oudere inwoners nog veel zullen herkennen. Andere ideeën zijn het bezichtigen van oude schepen, een historische schuitentocht, optredens van een dansgroep in klederdracht, het organiseren van een groentemarkt, nostalgische kinderspelen en muziek vanaf een podium op het water.

De gemeente Stede Broec heeft een subsidie toegezegd en ook het Waterschap wil medewerking verlenen. Verder zoeken we nog meer sponsoren. Hoe meer financiële armslag, hoe meer er mogelijk is.

De werkgroep “Overhaal”

In de historische moestuin die verscholen ligt achter de schuur van ons verenigingshuis worden onder andere groenten, kruiden en fruit (hard en zacht) geteeld, maar ook vroege groenten en meloenen onder platglas. Als HV Oud Stede Broec zijn we al geruime tijd bezig om onze bezittingen voor een groot publiek toegankelijk te maken. Dat doen we o.a. met de beeldbank op onze website, de bibliotheek en de museale bank. Verder is er iedere eerste zaterdag van de maand Open Huis, terwijl groepen buiten deze open dagen een afspraak kunnen maken om op andere tijden het pand, de schuur en de tuin te bezoeken.

Jongeren laten kennismaken met erfgoed

De vereniging heeft daarnaast nog een aparte doelstelling om ook jongeren te laten kennismaken met erfgoed in de meest brede zin, zodat ook zij zich bewust worden van de geschiedenis, van de gebruiken en de
gewoontes van de bewoners in onze dorpen.

Een jaarlijks terugkerend project is onze bijdrage aan het rondje cultuur dat voor scholen wordt georganiseerd door De Blauwe Schuit. Schoolklassen gaan er een week op uit om kennis te maken met de cultuur van hun omgeving. Eén van de onderdelen is een vaartocht van molen Ceres met een overzet bij De Overhaal naar het Markermeer en terug. Gidsen vertellen over de molen, de huizen aan de Wester- en de Oosterwortelsloot, De Overhaal en de geschiedenis van Broekerhaven.

Ook op andere wijze probeert de vereniging de jeugd bewust te maken van het leven van hun voorouders. Zo nodigen we al enige jaren schoolklassen uit om te komen kijken in ons pand. Omdat in dat programma ook de tuin centraal staat, heeft onze groep het initiatief van het Prins Bernard Cultuurfonds aangegrepen om een subsidieverzoek in te dienen. Het moestuinproject is dit jaar een apart onderdeel van het fonds. Voorwaarde voor een subsidie is dat de tuin, mét het huis en de schuur onderdeel is van een educatief programma.

Educatief programma

Wij willen de leerlingen van de basisscholen uit Stede Broec kennis laten maken met het leven van 100 jaar geleden, aansluitend op het thema: “ Oriëntatie op jezelf en de wereld” . 

Het educatief programma bevat 3 onderdelen :

• -het huis -    Hoe leefden de mensen 100 jr. geleden?
• de schuur - Met welke werktuigen bewerkte men vroeger het land 
• de tuin -     Welke groenten, kruiden en fruit werden er vroeger verbouwd?

Voor het ‘echt'beleven van die tijd worden de leerlingen voorzien van werkjasjes en schoeisel van vroeger. Naast de kosten voor het educatief programma zijn er ook posten begroot die te maken hebben met het professionaliseren van de tuin, zoals de aanschaf van duurzame compostbakken, een beregeningsinstallatie en planken (kruipdelen)voor het toegankelijker maken van het bestaande middenpad.

Omdat het educatieve programma dus eigenlijk al bestond, kon de aanvraag voor subsidie snel worden ingevuld. Half september kwam het bericht dat de subsidie wordt toegekend. Aanschaf van noodzakelijke zaken om de tuin draaiende te houden worden betaald vanuit het fonds tot de hoogte van het subsidiebedrag.

Twee schoolklassen van De Molenwiek

Inmiddels is het project in de nieuwe opzet ook daadwerkelijk van start gegaan. Twee schoolklassen van groep drie van basisschool De Molenwiek bezochten op vrijdag 2 oktober de locatie aan de Zesstedenweg. Tweemaal anderhalf uur waren vrijwilligers in de weer om met telkens drie groepen een afwisselend programma te verzorgen voor de kleintjes. Ze waren enthousiast:  In het woonhuis waren ze vooral onder de indruk van de vele kamers en  de oude spullen in de keuken, in de schuur was er ontzag voor de oude zaken en het agrarisch erfgoed werd met veel interesse bekeken. Ook het verhaal over de tuin en de groenten kon de aandacht vasthouden.

Dat de rondleiding indruk had gemaakt, bleek de volgende dag toen enkelen van hen met hun ouders en broer of zus nog eens langs kwamen tijdens het Open Huis. Bijzonder was dat ze nu hun zelf het verhaal vertelden; de kleintjes hadden goed geluisterd blijkbaar.

Riekele Zwagerman/Gerard Poelwijk

Enkhuizen viert elk jaar de ‘Opstand ende bevrijdinghe’, Alkmaar kent de viering van de ‘ontzetting van Alkmaar’ en Hoorn staat het gehele weekeinde in het teken van de overwinning van de Geuzen in de Slag op de Zuiderzee in 1573. Stede Broec heeft geen feestelijkheden die herinneren aan het begin van het ontstaan van Nederland als natie. Maar dat wil zeker niet zeggen dat het krijgsgeweld dat gepaard ging met de reformatie aan onze gemeente voorbij ging.

Voorzitter van HV Oud Stede Broec Wim Kersten zal met beelden en verhalen laten zien en horen wat erfgoed inhoudt tijdens de themamiddag, die gehouden wordt op dinsdag 11 oktober van 14.00 tot 16.00 uur in dorpshuis 'de Stek' te Grootebroek.